د. رەوشت رەشید
یەكێك لە ئەرك و بنەماكانی كاری راگەیاندن بریتیە لە پیشاندانی حەقیقەت. ئەمە سادەترین راستیەكە ئێمە دەربارەی راگەیاندن دەیزانین. جۆری ئەو حەقیقەتەش كە راگەیاندن پیشانی دەدات ودەیخاتە روو جۆراوجۆرە. رەنگە ئەو حەقیقەتە زانستی بێت یان كۆمەڵایەتی، ئایینی بێت یان كولتوری.
یەكێك لەو رەخنانەی كە ئاراستەی راگەیاندنی كوردی دەكرێت بریتیە لەوەی كە ئەو راگەیاندنە تا ئاستێكی زۆر كەمتەرخەمە لە پیشاندان و خستنەرووی حەقیقەتە زانستی ومەعریفیەكان. هۆكار لەپشت ئەم دیاردەیە زۆرن، بەڵام یەكێك لەهۆكارە سەرەكیەكان بریتیە لە نەبوونی پرۆفیشناڵیەت وشارەزایی پێویست نەوەك لەكاری رۆژنامەوانی وراگەیاندن بە تەنها، بەڵكو لەسەرجەم بوارەكانی فیكرو مەعریفە و رۆشنبیریی. نەبوونی شارەزاییە وادەكات كەناڵێك لەكاتی باسكردنی دیاردەی خۆكوشتن لەجیاتی ئەوەی هەوڵ بدات لەرێگەی خەڵكانی پسپۆر چارەسەریەكی زانستی بۆ ئەم دیاردەیە بخاتە روو، بەپێچەوانەوە، دێت لەرێگەی كۆمەڵێك خەڵكی ناشارەزاو بێئاگا لەبواری دەروونی و كۆمەڵایەتی، بە رشتێك رستەو گوتەزای بێبنەما، بێئومێدی زیاتر دەكات وخەڵكانی تر هان دەدات بۆ خۆكوشتن .
نەبوونی شارەزایی كەناڵەكانی راگەیاندنە وایكردووە كە ئەوەندەی خەڵكی نەخوێندەوارو سەلەفی و تووندرەو دەبنە پاڵەوانی شاشەو مینبەرەكانی قسەكردن و بەردەوام جەهل و گەمژەیی بڵاودەكەنەوە، نیو ئەوەندە خەڵكی وشیار و پەیوەندیدار بە كێشەكان نەهێنە پێشەوە دوو قسەی زانستی و دوو بۆچوونی دروست بخەنە روو.
دیارە ئەم حاڵەتە بە جۆرێك لە جۆرەكان بووە بە هۆكار بۆئەوەی بەشێكی زۆر لە كەناڵەكانی راگەیاندن بەشدار بن بە بڵاوكردنەوەو پەرەپێدانی نەخۆشیەكی گەورەی كۆمەڵایەتی و كولتوری، ئەویش نەخۆشی ( جەهل) ە.
جۆن مۆریس دەڵێت: كاتێك میدیات كۆنترۆڵ كرد، ئەوا عەقڵ و بیركردنەوەكانت كۆنترۆڵكردوە.
بروا ناكەم ئەمرۆ لە دونیادا هێزێك هەبێت بتوانێـت بە قەد میدیا كاریگەر بێت لە كۆنترۆڵكردنی بیركردنەوەو رەفتار و هەڵوێستی تاكەكان لە كۆمەڵگادا. میدیا دەتوانێت بەبێ روخسەتخوازیی هەموو رۆژێ و هەموو ساتێك ببێتە میوانی ماڵ و دەزگا و مەجلیسەكانمان، میدیا دەكارێت بەشدار بێت لە دروستكردنی بۆچوون و هەڵوێستی تاكەكەسیی و جەماوەری. ئەو بۆچوونەش كە راگەیاندن دروستی دەكات ئەگەر هاتوو دروست بوو ئەوا بەشدار دەبێت لە دروستكردنی كۆمەڵگایەكی تەندروست و بەئاگا، خۆ ئەگەر نادروست و هەڵەش بوو، ئەوا بە سەد كتێب و نوسینی باش لەنێو كۆمەڵگادا راست نابێتەوەو كاریگەریەكانی تا ماوەیەكی دوور بەردوام دەبن.
ئەو نەزانین و جەهلەی راگەیاندن بەرهەمی دێنێت و بڵاوی دەكاتەوە نەزانینێكی چاڵاك و كاریگەرە. نەزانینێك نیە لەدووتوێی كتێبێكدا بمێنێتەوەو تۆزی لەسەر بنیشێت، نەزانینێك نیە لەژورێكی تاریك بێدەنگ بێدەنگ دەرگای لەسەر دابخرێت، بەڵكو نەزانینێكە جوڵەو بزاوتی هەیە، نەزانینێكە دەچێتە نێو ماڵ و مەجلیس و سەرجەم دەزگاكانەوە.
ئەم جۆرەی نەزانین كە راگەیاندن دەیهێنێتەئاراوە، جەنگاوەرو مریدو شوێنكەوتووی شەڕكەر بەهەم دێنێت. هەر ئەمەشە وایكردوە شاعیری گەورەی ئەڵمانی (گۆتە) بنوسێت: هیچ شتێك لە جەهلی چالاك خراپتر نیە.
ئەم جەهلە چاڵاكەی راگەیاندن دروستی دەكات لە توانایدا هەیە هەزار بیردۆز و راستیی زانستی بگۆرێتەوە بە خورافە و گەمژەیی نەزانێك، هەزار راچێتەو دەرمان و دۆزینەوەی پزیشكی بكاتە قوربانی نوشتەو فاڵ و فێڵی كۆلكە خوێندەوارێك. ئەم جەهلە لەتوانایدا هەیە نەزان بە زانا و ئازادیخواز بە خائین و خۆفرۆش بە مرۆڤدۆست پیشان بدات. ئەم نەزانینە ئەوەندە ترسناكە دەتوانێت دونیا پڕكات لە تاریكی و ژیان بخاتە مەترسیەوە.
یەكێك لەو رەخنانەی كە ئاراستەی راگەیاندنی كوردی دەكرێت بریتیە لەوەی كە ئەو راگەیاندنە تا ئاستێكی زۆر كەمتەرخەمە لە پیشاندان و خستنەرووی حەقیقەتە زانستی ومەعریفیەكان. هۆكار لەپشت ئەم دیاردەیە زۆرن، بەڵام یەكێك لەهۆكارە سەرەكیەكان بریتیە لە نەبوونی پرۆفیشناڵیەت وشارەزایی پێویست نەوەك لەكاری رۆژنامەوانی وراگەیاندن بە تەنها، بەڵكو لەسەرجەم بوارەكانی فیكرو مەعریفە و رۆشنبیریی. نەبوونی شارەزاییە وادەكات كەناڵێك لەكاتی باسكردنی دیاردەی خۆكوشتن لەجیاتی ئەوەی هەوڵ بدات لەرێگەی خەڵكانی پسپۆر چارەسەریەكی زانستی بۆ ئەم دیاردەیە بخاتە روو، بەپێچەوانەوە، دێت لەرێگەی كۆمەڵێك خەڵكی ناشارەزاو بێئاگا لەبواری دەروونی و كۆمەڵایەتی، بە رشتێك رستەو گوتەزای بێبنەما، بێئومێدی زیاتر دەكات وخەڵكانی تر هان دەدات بۆ خۆكوشتن .
نەبوونی شارەزایی كەناڵەكانی راگەیاندنە وایكردووە كە ئەوەندەی خەڵكی نەخوێندەوارو سەلەفی و تووندرەو دەبنە پاڵەوانی شاشەو مینبەرەكانی قسەكردن و بەردەوام جەهل و گەمژەیی بڵاودەكەنەوە، نیو ئەوەندە خەڵكی وشیار و پەیوەندیدار بە كێشەكان نەهێنە پێشەوە دوو قسەی زانستی و دوو بۆچوونی دروست بخەنە روو.
دیارە ئەم حاڵەتە بە جۆرێك لە جۆرەكان بووە بە هۆكار بۆئەوەی بەشێكی زۆر لە كەناڵەكانی راگەیاندن بەشدار بن بە بڵاوكردنەوەو پەرەپێدانی نەخۆشیەكی گەورەی كۆمەڵایەتی و كولتوری، ئەویش نەخۆشی ( جەهل) ە.
جۆن مۆریس دەڵێت: كاتێك میدیات كۆنترۆڵ كرد، ئەوا عەقڵ و بیركردنەوەكانت كۆنترۆڵكردوە.
بروا ناكەم ئەمرۆ لە دونیادا هێزێك هەبێت بتوانێـت بە قەد میدیا كاریگەر بێت لە كۆنترۆڵكردنی بیركردنەوەو رەفتار و هەڵوێستی تاكەكان لە كۆمەڵگادا. میدیا دەتوانێت بەبێ روخسەتخوازیی هەموو رۆژێ و هەموو ساتێك ببێتە میوانی ماڵ و دەزگا و مەجلیسەكانمان، میدیا دەكارێت بەشدار بێت لە دروستكردنی بۆچوون و هەڵوێستی تاكەكەسیی و جەماوەری. ئەو بۆچوونەش كە راگەیاندن دروستی دەكات ئەگەر هاتوو دروست بوو ئەوا بەشدار دەبێت لە دروستكردنی كۆمەڵگایەكی تەندروست و بەئاگا، خۆ ئەگەر نادروست و هەڵەش بوو، ئەوا بە سەد كتێب و نوسینی باش لەنێو كۆمەڵگادا راست نابێتەوەو كاریگەریەكانی تا ماوەیەكی دوور بەردوام دەبن.
ئەو نەزانین و جەهلەی راگەیاندن بەرهەمی دێنێت و بڵاوی دەكاتەوە نەزانینێكی چاڵاك و كاریگەرە. نەزانینێك نیە لەدووتوێی كتێبێكدا بمێنێتەوەو تۆزی لەسەر بنیشێت، نەزانینێك نیە لەژورێكی تاریك بێدەنگ بێدەنگ دەرگای لەسەر دابخرێت، بەڵكو نەزانینێكە جوڵەو بزاوتی هەیە، نەزانینێكە دەچێتە نێو ماڵ و مەجلیس و سەرجەم دەزگاكانەوە.
ئەم جۆرەی نەزانین كە راگەیاندن دەیهێنێتەئاراوە، جەنگاوەرو مریدو شوێنكەوتووی شەڕكەر بەهەم دێنێت. هەر ئەمەشە وایكردوە شاعیری گەورەی ئەڵمانی (گۆتە) بنوسێت: هیچ شتێك لە جەهلی چالاك خراپتر نیە.
ئەم جەهلە چاڵاكەی راگەیاندن دروستی دەكات لە توانایدا هەیە هەزار بیردۆز و راستیی زانستی بگۆرێتەوە بە خورافە و گەمژەیی نەزانێك، هەزار راچێتەو دەرمان و دۆزینەوەی پزیشكی بكاتە قوربانی نوشتەو فاڵ و فێڵی كۆلكە خوێندەوارێك. ئەم جەهلە لەتوانایدا هەیە نەزان بە زانا و ئازادیخواز بە خائین و خۆفرۆش بە مرۆڤدۆست پیشان بدات. ئەم نەزانینە ئەوەندە ترسناكە دەتوانێت دونیا پڕكات لە تاریكی و ژیان بخاتە مەترسیەوە.
